گروه نرم افزاری آسمان

دوم: محتواي سورهي اعراف



. خداي متعال سورهي اعراف را با حروف مقطعه آغاز میکند و میفرماید: 1. المص الف، لام، میم، صاد. نکتهها و اشارهها: 1
مفسران قرآن دیدگاههاي متفاوتی در مورد حروف مقطعه ارائه کردهاند؛ گروهی بر آناند که این حروف رمزي بین خدا و پیامبر
صلی الله علیه و آله بود، گروهی آن را نام هر سوره میدانند، برخی آنها را نوعی سوگند میدانند و برخی از مفسران برآناند که
مقصود از این حروف آن است که قرآن از همین حروف معمولی ساخته شده است و با این که این حروف در دسترس همگان
هست ولی کسی نمیتواند مثل قرآن را بیاورد. 2. در برخی روایت اهل بیت علیهم السلام حکایت شده که این حروف به صورت
انَا اللّهُ » الف، لام، میم، صاد)، اشاره به ) « المص » اختصار به نامهاي خدا اشاره دارد؛ براي مثال در آیهي فوق، حروف مقطعهي
البته همهي این تفسیرها در مورد برخی یا بیشتر حروف «1» .« من خداي تواناي راستگو هستم » است؛ یعنی « المُقْتَدِرُ الصادق
مقطعه ممکناند و منافاتی با هم ندارند. ما در ابتداي سورهي بقره و آل عمران در مورد حروف مقطعه مطالبی بیان کردیم. تفسیر
قرآن مهر جلد هفتم، ص: 28 آموزهها و پیامها: 1- قرآن از همین حروف معمولی ساخته شده است (اگر میتوانید مثل آن را
بیاورید). *** خداي متعال در آیهي دوم سورهي اعراف با اشاره به اهداف قرآن کریم، و تسلی بخشیدن به پیامبر اسلام صلی الله
علیه و آله، و میفرماید: 2. کِتَابٌ أُنْزِلَ إِلَیْکَ فَلَا یَکُن فِی صَ دْرِكَ حَرَجٌ مِنْهُ لِتُنذِرَ بِهِ وَذِکْرَي لِلْمُؤْمِنِینَ [این کتابی است که به سوي
تو فرو فرستاده شده- پس نباید از [ناحیه آن، در سینهات تنگی باشد- تا به وسیله آن هشدار دهی؛ و یادآوري براي مؤمنان باشد.
نکتهها و اشارهها: 1. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در محیط مکه با مشکلات فراوان و مخالفتهاي مشرکان روبه رو بود. آیهي
فوق به آن حضرت دلداري میدهد که این آیات از طرف خداست، پس نگرانی به خود راه مده و از عکسالعمل مخالفان و بار
2. در این آیه به دو هدف قرآن اشاره شده است: اول، هشداردادن و دوم، یادآوري و «1» . سنگین رسالت خویش ناراحت نباش
تذکّر به مؤمنان. 3. چرا در این آیه یادآوري و تذکرات قرآن به مؤمنان اختصاص یافته، ولی هشدارگرياش مخصوص مؤمنان
نشده است؟ هشدارهاي قرآن همگانی است، اما مؤمنان که آمادهي پذیرش حق هستند، از این دعوتها و تذکرها سود بیشتري
میبرند. تفسیر قرآن مهر جلد هفتم، ص: 29 عروس حضرت قرآن نقاب آن گه براندازد که دارالملک ایمان را مجرد بیند از غوغا
4. بین توجه به قرآن و نازل کنندهي آن، با سعهي صدر و وسعت روح انسان رابطهاي وجود دارد؛ توجه به خدا و قرآن، بر آرامش
و وسعت دید و قدرت تحمّل انسان میافزاید. آموزهها و پیامها: 1. خدایی که قرآن را نازل کرد، مشکلات را هم حل میکند، پس
نگران نباشید. 2. مؤمنان استفادههاي ویژهاي از قرآن میکنند (که دیگران از آن محروماند). 3. هشدار دادن و بیدارگري از اهداف
صفحه 10 از 118
قرآن است. 4. رهبران الهی و مبلغان دینی با توجه به قرآن، بر شرح صدر خود بیفزایند. 5. مؤمنان از تذکرات بیدارگر قرآن بهرهي
خاص ببرند. *** قرآن کریم در آیهي سوم سورهي اعراف وظیفهي مردم را نسبت به قرآن مشخص میسازد و میفرماید: 3. اتَّبِعُوا
مَاأُنْزِلَ إِلَیْکُم مِن رَبِّکُمْ وَلَا تَتَّبِعُوا مِن دُونِهِ أَوْلِیَاءَ قَلِیلًا مَاتَذَکَّرُونَ آنچه را از طرف پروردگارتان به سوي شما فرو فرستاده شده، پیروي
کنید؛ و جز او، از سرپرستان (و معبودان دیگر) پیروي نکنید؛ چه اندك متذکّر میشوید! نکتهها و اشارهها: 1. انسان بر سر دو راهی
است؛ یعنی یا از آیات الهی پیروي میکند و تفسیر قرآن مهر جلد هفتم، ص: 30 تحت ولایت خدا قرار میگیرد و یا آیات الهی را
است. این واژه « سرپرستان » جمع ولیّ و به معناي ،« اولیاء » . ترك، و از غیر خدا پیروي میکند و در ولایت دیگران داخل میشود. 2
به صورت جمع به کار رفته است تا نشان دهد که هر کس غیر خدا را به عنوان ولیّ و سرپرست خویش برگزیند، هر روز ارباب
اشاره به آن دارد که قرآن از « از طرف پروردگارتان » 3. تعبیر «1» . تازهاي پیدا میکند و بار شخص جدیدي را به دوش میکشد
طرف مربّی و پروردگار شما فرود آمده است؛ یعنی براي تکامل و رشد و تربیت انسان نازل شده است. 4. انسانهاي پندپذیر در
آموزهها و پیامها: 1. کسی غیر از خدا و قرآن، ارزش «2» . اقلیتاند و یا اندك زمانی متذکر میشوند و سپس غافل میگردند
تبعیّت ندارد. 2. پیرو قرآن باشید، نه پیرو دیگران. *** قرآن کریم در آیهي چهارم سورهي اعراف به عذابهاي ناگهانی اقوام
گذشته اشاره میکند و میفرماید: 4. وَکَم مِن قَرْیَۀٍ أَهْلَکْنَاهَا فَجَاءَهَا بَأْسُنَا بَیَاتاً أَوْ هُمْ قَائِلُونَ و چه بسیار [مردم شهرها و] آباديها که
آنها را هلاك کردیم، و شبانگاه یا نیمروز در حالی که آنان استراحت کرده بودند، سختیِ (مجازات) ما به آنها در رسید. تفسیر
بر ستمکاران «1» قرآن مهر جلد هفتم، ص: 31 نکتهها و اشارهها: 1. مجازات پروردگار در دل شب یا در هنگام استراحت نیم روز
فرود میآمد؛ زیرا در این اوقات طعم تلخ کیفر را بیشتر میچشیدند و آسایش آنها به کلی در هم میریخت، همان طور که
آسایش دیگران را به هم میریختند. چنین کیفري متناسب با گناهشان بود. 2. این آیه، نخست به صورت اجمالی از هلاکت اقوام
که چگونه و در چه هنگام نابود شدند. شاید این آیه به قوم لوط اشاره داشته «2» سرکش سخن میگوید و سپس شرح میدهد
3. آیهي فوق تنها شرح ماجراي گذشتگان نیست، «3» . باشد که در شب عذاب شدند و قوم شعیب که در وسط روز هلاك شدند
بلکه اخطار و هشدار کوبندهاي براي سرکشان در طول تاریخ بشریت است؛ چرا که در قانون الهی تبعیض مفهومی ندارد و
همانطور که براي گذشتگان اجرا شد، ممکن است براي ما و آیندگان نیز اجرا شود. آموزهها و پیامها: 1. عذاب الهی ناگهانی
است و ساعت مشخصی ندارد (پس مراقب کردار خود باشید). 2. از سرگذشت عذابآلود ملتهاي ستمکار پیشین عبرت بگیرید
(و راه آنان را نروید). *** تفسیر قرآن مهر جلد هفتم، ص: 32 قرآن کریم در آیهي پنجم سورهي اعراف به واکنش ستمکاران در
برابر عذاب الهی اشاره کرده، میفرماید: 5. فَمَ ا کَ انَ دَعْوَاهُمْ إِذْ جَ اءَهُم بَأْسُنَا إِلَّا أَن قَالُوا إِنَّا کُنَّا ظَ الِمِینَ و هنگامی که سختیِ
نکتهها و اشارهها: ستمکاران و «. براستی ما ستمکار بودیم » : (مجازات) ما به آنان در رسید، ندایشان جز این نبود که گفتند
گناهکاران هنگامی که گرفتار مجازات میشدند، پردههاي غفلت و غرور از جلوي چشمانشان کنار میرفت و به گناهان خود
اعتراف میکردند، ولی این اعترافات به حال آنان سودي نداشت؛ زیرا بر اساس ترس، اضطرار و اکراه بود. آموزهها و پیامها: 1. اگر
پردههاي غفلت و غرور کنار برود، ستمگران حرفی براي گفتن ندارند، جز آن که به گناه خود اعتراف کنند. 2. ستمگران، تا دیر
نشده، (به سوي خدا باز گردید و) اعتراف کنید (و دست از ستم بردارید). *** 0 قرآن کریم در آیهي ششم سورهي اعراف به
بازپرسی عمومی از پیامبران و مردم اشاره میکند و میفرماید: 6. فَلَنَسْئَلَنَّ الَّذِینَ أُرْسِلَ إِلَیْهِمْ وَلَنَسْئَلَنَّ الْمُرْسَلِینَ و قطعاً از کسانی که
(رسولان الهی) به سویشان فرستاده شدند، پرسش خواهیم کرد؛ و (نیز) حتماً از فرستادگان سؤال خواهیم نمود. تفسیر قرآن مهر جلد
هفتم، ص: 33 نکتهها و اشارهها: 1. در حدیثی از امام علی علیه السلام حکایت شده که در قیامت از رسولان الهی پرسیده میشود
2. خداي متعال «1» . که آیا رسالت و پیام خویش را به مردم رساندید؟ و آنان در جواب میگویند که این وظیفه را انجام دادهاند
آگاه و ناظر به همه چیز است؛ پس نیازي به پرسش از بندگان ندارد؛ پرسشهاي الهی براي درك مطلب و دانستن نیست، بلکه
صفحه 11 از 118
براي اتمام حجت بر فرد و توجه دادن او به اعمال خویش است. 3. چرا در برخی از آیات قرآن کریم گفته شده که از مردم پرسش
مردم در قیامت مراحلی را طی میکنند که در برخی «2» ؟ میشود و در برخی دیگر گفته شده که از گناه انسانها پرسش نمیشود
از آنها هیچ گونه پرسشی از آنان نمیشود و حتی بر دهانها مهر زده میشود و اعضاي پیکرشان گواهی میدهند، اما در برخی
دیگر از آنان پرسش میشود و آنان اعتراف میکنند. به عبارت دیگر، آیاتی که میگویند پرسش نمیشود، اشاره به سؤال و جواب
4. طبق آیات متعددي از «3» . زبانی دارند و آیاتی که میگویند پرسش میشود، اشاره به سؤالاتی دارند که از اعضاي بدن میشود
ب) از اعمال انسان «1» قرآن کریم، در قیامت از این موارد پرسش میشود: تفسیر قرآن مهر جلد هفتم، ص: 34 الف) از نعمتها
. آموزهها و پیامها: 1 «4» . و طبق روایات، از عمر و جوانی و درآمد مالی و مصرف آن نیز پرسش میشود «3» ج) از اعضاي بدن «2»
رهبران و پیروان، هر دو مسئولاند (هر چند نوع مسئولیت آنان متفاوت است). 2. براي پرسشهاي رستاخیز آماده باشید. *** قرآن
کریم در آیهي هفتم سورهي اعراف به آگاهی خدا از اعمال انسانها اشاره میکند و میفرماید: 7. فَلَنَقُصَّنَّ عَلَیْهِمْ بِعِلْمٍ وَمَا کُنَّا
غَائِبِینَ و مسلماً عالمانه، (کردارشان را) برایشان حکایت خواهیم کرد؛ و [ما غافل و] غایب نبودیم. نکتهها و اشارهها: 1. چهار تأکید
تا نشان دهد که خدا تمام جزئیات تفسیر قرآن مهر جلد هفتم، ص: 35 کار مردم را داستانوار و پشت سر «5» در این آیه آمده است
تا بدانند که چیزي از خدا پنهان نمیماند و اگر در رستاخیز پرسشی از مردم میشود، براي اتمام «1» ، هم برایشان تشریح میکند
حجت بر آنان است. آموزهها و پیامها: 1. خدا از همه چیز آگاه است و در رستاخیز جزئیات کارها را به مردم تذکر میدهد. 2. خدا
را حاضر و ناظر بدانید و از افشاگري رستاخیز بهراسید. *** قرآن کریم در آیهي هشتم سورهي اعراف به سنجش اعمال در
رستاخیز و رستگاران این صحنه اشاره میکند و میفرماید: 8. وَالْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَن ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ و در آن
. روز، سنجش (اعمال)، حق است؛ و کسانی که میزانهاي (عمل) آنان سنگین است، پس تنها آنان رستگارانند. نکتهها و اشارهها: 1
کردن با ترازوي معمولی دنیوي نیست؛ چون عقاید و اعمال انسان، وزن مادي ندارد؛ پس مراد آیه آن است «2» « وزن » مقصود از
خوانده میشود. تفسیر قرآن مهر جلد هفتم، «3» « میزان » یا « وزن » که در رستاخیز اعمال انسان با معیار خاصی سنجیده میشود که
2. در برخی احادیث از اهل بیت علیهم السلام حکایت شده است که پیامبران و اوصیاي آنان و کسانی از مردم که بدون ص: 36
و در حدیث دیگري حکایت شده است که امام علی علیه السلام و امامان «1» . حساب وارد بهشت میشوند، میزان سنجش هستند
در واقع مردان و زنان نمونهي جهان، مقیاسهاي سنجش عقاید، صفات و اعمال «2» . دیگر از فرزندان او میزانهاي سنجش هستند
انسانها هستند و ارزش هر کس به اندازهي شباهتی است که به آنان دارد و هر چه از ایشان بیگانهتر باشد، کم وزنتر و کم
ارزشتر است. 3. در برخی احادیث نیز حکایت شده که از امام صادق علیه السلام پرسیدند: میزان چیست؟ و ایشان پاسخ دادند:
این گونه احادیث نیز نشان میدهد که معیار سنجش اعمال، عدل است و این منافاتی با روایات قبلی ندارد؛ چرا «3» .« عدل است »
در آیهي فوق به صورت جمع « موازین » . که مردان و زنان نمونهي جهان، مظهر عدل و اعتدال در عقاید، صفات و اعمال هستند. 4
آمده است؛ شاید بدین دلیل که اولیاي الهی که میزانهاي سنجش هستند، متعددند و یا این که هر کدام از آنها در صفتی که ممتاز
5. نظام رستاخیز حساب شده است و حسابرسی و داوري و پاداش و کیفر آن، همه بر «4» . هستند، میزان سنجش قرار میگیرند
اساس حق است و هرگاه عقاید و کردار نیک کسی سنگین باشد، به رستگاري و سعادت و بهشت میرسد. تفسیر قرآن مهر جلد
هفتم، ص: 37 آموزهها و پیامها: 1. آمادهي سنجش اعمال و عقاید خود در رستاخیز باشید. 2. تلاش کنید اعمال و عقاید نیک شما
فراوان باشد، تا رستگار شوید. *** قرآن کریم در آیهي نهم سورهي اعراف به زیانکاران صحنهي سنجش اعمال در رستاخیز و
عامل زیانکاري آنان اشاره میکند و میفرماید: 9. وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِینُهُ فَأُولئِکَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَ هُم بِمَ ا کَ انُوا بِآیَاتِنَا یَظْلِمُونَ و
کسانی که میزانهاي (عمل) آنان سبک است، پس آنان کسانی هستند که به خودشان زیان رساندهاند؛ چرا که همواره نسبت به
آیات ما ستم میکردند. نکتهها و اشارهها: 1. انسانها دو گروهاند: گروه پیروز و رستگار که اعمال و عقاید با ارزش دارند؛ و گروه
صفحه 12 از 118
خسران زده و شکست خورده که کارها و سخنان و افکارشان بیارزش و ستمآلود است. 2. مقصود از سنگینی و سبکی میزان،
ستمکاران به خودشان زیان » مقدار کمی و کیفی ارزش اعمال و عقایدي است که با معیار سنجش، سنجیده میشوند. 3. عبارت
اشارهي لطیفی است به این که این افراد گرفتار بزرگترین خسارت و زیان شدهاند؛ چون آنان اصل سرمایهي وجودي ،«. رساندهاند
. و هستی خویش را از دست دادهاند، بدون آن که چیزي در مقابل آن به دست آورده باشند و این خساراتی جبرانناپذیر است. 4
اشاره به آن است که این گونه افراد نه تنها به خود، بلکه به برنامهها و آیات الهی نیز ستم کردهاند؛ چرا « ظلم به آیات الهی » تعبیر
«1» که به این برنامههاي تفسیر قرآن مهر جلد هفتم، ص: 38 هدایتبخش و نجاتآفرین بیاعتنایی کردند و از آنها استفاده نکردند
در آیهي فوق، پیشوایان بزرگ « آیات » و حتی مانع استفادهي دیگران از آنها شدند. 5. در برخی احادیث آمده است که مقصود از
این گونه احادیث مصداقهاي روشن آیات و نشانههاي خدا را بیان میکنند و دلیل بر «2» . دین و امامان علیهم السلام هستند
انحصار مفهوم آیه در این موارد نیستند. آموزهها و پیامها: 1. انکار و ستم به آیات الهی، زیانرسانی به سرمایهي وجودي خویش
است. 2. تلاش کنید عقاید و کردار نیک شما اندك نباشد تا زیانکار نباشید. 3. با مقایسهي سرنوشت رستگاران و زیانکاران، راه
خود را انتخاب کنید. *** قرآن کریم در آیهي دهم سورهي انعام به مقام و موقعیت انسان در جهان و ناسپاسی اکثریت انسانها
اشاره کرده، میفرماید: 10 . وَلَقَدْ مَکَّنّاکُمْ فِی الْأَرْضِ وَجَعَلْنَا لَکُمْ فِیهَا مَعَایِشَ قَلِیلًا مَاتَشْکُرُونَ و تحقیقاً در زمین به شما امکاناتی
دادیم، و براي شما در آن وسایل زندگی قرار دادیم؛ چه اندك سپاسگزاري میکنید. نکتهها و اشارهها: تفسیر قرآن مهر جلد
هفتم، ص: 39
ماجراي